Kukurydza królowa pasz.

O kukurydzo, królowo pasz przybrana w zielono - złociste szaty - panuj nam dalej miłościwie!

To zdanie wcale nie jest na wyrost.
Jak podają Polski Związek Producentów Kukurydzy i ARiMR powierzchnia upraw kukurydzy w roku 2021 sięgnęła około 1,73 mln ha. Z tego około 700 tys. ha to uprawy na kiszonkę. Żadna królowa nie powstydziłaby się panować nad tak dużym królestwem. A i plonowanie jest obfite. Badania COBORU z 2020 roku raportują o plonach odmian kiszonkowych ponad 700 dt świeżej masy z ha (>220 dt suchej masy/ha). Odmiany uprawiane na ziarno dają plony ziarna nawet do 125-135 dt/ha. To jedyna taka roślina, której wartość pokarmowa wzrasta wraz z fazą wegetacji.

Pomijając cały wywód o zabiegach agrotechnicznych przypomnijmy, że sukces stosowania kukurydzy w żywieniu zależy od wielu czynników jednocześnie: wyboru odmiany kukurydzy, użytej technologii uprawy, zbioru i zakiszania oraz zachowania optymalnego poziomu suchej masy roślin zbieranych na kiszonkę.

Analiza chemiczna

Oczywiście kukurydza, jak każda roślina, zawiera wszystkie składniki pokarmowe (rys. 1). Ale z punktu widzenia żywienia krów najważniejsze są 4 podstawowe. To one będą wyznacznikiem wartości pokarmowej.

Sucha masa.

Ważny składnik z wielu powodów. Zalecany poziom suchej masy rośliny przed zakiszaniem to 30-33%. Taki materiał wykazuje już odpowiednią dojrzałość ziarna (znacząca ilość skrobi), możliwość rozdrobnienia i dobrego ubicia. Zbyt niska (<28%) zawartość suchej masy zwiększa ryzyko złej fermentacji. Nie należy się sugerować kolorem rośliny. Żółte rośliny wcale nie są passe, a z kolei odmiany stay-green dłużej pozostają zielone. Nieznajomość zawartości suchej masy (ale też pozostałych składników) wpływa na błędnie określenie ilości pobieranych składników.

Zobaczmy to na przykładzie. Dwie kiszonki o podobnej wartości pokarmowej (w sm), ale 5% różnicy suchej masy.

* Tabele INRA 2010

Jak widać błędne przyjęcie zawartości sm może skutkować niepotrzebnym dodatkiem około 2kg paszy treściwej lub utratą ok. 4 kg mleka/szt/d.

Jak analizować? Najprostsza metoda, to użycie mikrofalówki, najszybsza – analiza NIRS przez doradcę lub w laboratorium paszowym. Właściciele dużych areałów kukurydzy mogą skorzystać z ciekawej usługi świadczonej przez jedną z firm nasiennych: Satelitarny monitoring suchej masy (DMM) z inteligentnym przewidywaniem zmian suchej masy w ciągu najbliższych 7 dni (rys. 2).

Skrobia (energia)

Wartość energetyczna kiszonki zależna jest od udziału ziarna (kolb) czyli zawartości skrobi. Można założyć, że w plonie suchej masy całych roślin kukurydzy, udział kolb do części wegetatywnej (łodygi, liście) rozkłada się mniej więcej po równo.

Skrobia to główne źródło glukozy dla krów, a ilość glukozy limituje produkcję mleka. Krowa o wydajności 50 kg mleka wyprowadza codziennie z organizmu ok 2,4 kg laktozy (w 1 kg mleka jest około 4,8% laktozy). Czyli potrzebuje około 3.5 kg glukozy. Tak się składa, że skrobia ziarna kukurydzy jest dość oporna na rozkład w żwaczu. Tylko 60% skrobi ulega rozkładowi. Dla porównania takiemu rozkładowi ulega 89% skrobi jęczmienia. Niestety kiszenie ziarna kukurydzy zwiększa podatność ziarniaków na rozkład w żwaczu.

Jak analizować? Tylko analiza NIRS wykonana przez doradcę lub w laboratorium paszowym.

Białko

Królowa pasz jest paszą energetyczną i nie ma za dużo białka – około 7-9% w suchej masie. Białko charakteryzuje mała ilość lizyny i tryptofanu, a jego jakość zależy od naważenia, technologii uprawy oraz wyboru odmiany. Białko ziarniaków (zeina) charakteryzuje się niskim rozkładem w żwaczu – 42%, co oznacza, że podobnie jak przy skrobi, znaczna część białka (aminokwasów) przejdzie do jelita i zasili krowę. W kiszonce z całych roślin żwaczowy rozkład białka jest jednak wyższy, zbliżony do kiszonki z traw.

Jak analizować? Analiza NIRS oraz w laboratorium.

NDF

Podstawowe węglowodany strukturalne: hemicelulozy, celuloza i lignina oznaczamy razem jako pozostałości po działaniu na próbkę neutralnym detergentem (NDF). Stanowią one około 45% suchej masy kiszonki z kukurydzy. Użycie kwaśnego detergentu (ADF) pozwala usunąć z próbki paszy łatwo rozpuszczalne hemicelulozy. Z punktu widzenia krowy NDF to drugie, po skrobi, źródło energii uwalnianej w wyniku fermentacji bakteryjnej w żwaczu, zwłaszcza część strawna, tak zwany „strawny NDF”. Drugą rolą cząstek włóknistych kukurydzy jest stymulacja przeżuwania. Więcej o tym poniżej, w punkcie dotyczącym struktury fizycznej.

Jak analizować? Dostępne analizy to analiza NIRS oraz w laboratorium.

Pozostałe analizy

Do kompletu wiedzy o kiszonce z kukurydzy można włączyć kwasowość. Ponieważ kukurydza kisi się bardzo dobrze – z racji dużej przewagi fermentujących węglowodanów nad białkiem - proces kiszenia zawsze się udaje, oczywiście jeśli przestrzegamy podstawowych zasad. Z powodu szybkiej i intensywnej fermentacji pH waha się od 3,7-4,2 i jest przeważnie niższe niż w kiszonce z traw. W przypadku wątpliwości czy fermentacja przebiegła prawidłowo można zlecić dodatkowo wykonie profilu kwasów kiszonkowych – mlekowego, octowego i propionowego. Kwas masłowy w kiszonce z kukurydzy zasadniczo nie występuje.

Jak analizować? Określenie pH kiszonki można wykonać w gospodarstwie dowolnym polowym pH-metrem lub zwykłym paskiem lakmusowym. Wykonując kompleksową analizę paszy metodą NIRS oraz w laboratorium, pH oznaczone będzie przy okazji.

Struktura fizyczna kiszonki

Kiszonka z kukurydzy jest materiałem pociętym dosyć drobno. Najczęściej około 10mm. Przy czym sieczka może mieć od 5 do 20 mm. Tak pocięty materiał z punktu widzenia osoby zakiszającej jest wspaniały, bo dobrze się ubije (nie pozostawiając pustych przestrzeni z powietrzem) i zakisi. Dla hodowcy - właściciela stada krów wysokomlecznych – już niekoniecznie. Podstawią życia i wysokiej produkcji krów jest przeżuwanie. Wysokomleczne zwierzęta w dawce otrzymują duże ilości pasz treściwych, nawet do 60% sm pobranej dawki, ponadto często młóto, wysłodki buraczane i inne dodatki specjalistyczne – wszystko to pasze bardzo rozdrobnione. Brak przeżuwania i fermentacja skrobi w żwaczu powoduje zakwaszenie treści, przez co spada apetyt, a tym samym zwierzę nie pobiera wystarczającej ilości energii.

Dalszymi konsekwencjami nieodpowiedniej struktury dawki może być kwasica, przemieszczenie trawieńca, a także choroby racic. Są to szczególnie częste przypadki w okresie początku laktacji. Krowa do przeżuwania potrzebuje długich cząstek (minimum 4cm). Stąd stosowany w dawce pokarmowej dodatek siana, słomy czy kiszonki z traw. Mocznik zawarty w ślinie, wydzielane w czasie przeżuwania, dodatkowo chroni przed nadmiernym zakwaszeniem buforując płyn żwacza, poprawiając warunki bytowania mikrofony w żwaczu. Na pomoc hodowcom i krowom przychodzi też amerykańska technologia „shredlage” pozwalające na przygotowanie materiału zakiszanego o znacznie dłuższych cząstkach do 3cm, co również częściowo rozwiązuje problem struktury paszy. Poprzez zastosowanie odpowiednich maszyn ścinana roślina jest cięta, rozgniatana i rozcierana, zapewniając jednocześnie strukturę oraz uwolnienie skrobi z ziarniaków.

Wyznacznikiem odpowiedniego rozdrobnienia paszy lub całej dawki jest tak zwany fizycznie efektywny NDF (feNDF). Jednak jego oznaczenie wymaga przeprowadzenia kilku analiz NDF jednej próbki paszy. Bardziej dostępną jest weryfikacja struktury kiszonki za pomocą sit paszowych (rys. 3) tzw. sita PenState, (Penn State Particle Separator – PSPS). Ta prosta metoda z wykorzystaniem 3 sit o różnej średnicy oczek i tacki, pozwala szybko ocenić strukturę kiszonki. Jeśli nie macie sit paszowych w gospodarstwie, zapytajcie waszego doradcy żywieniowego. Na pewno oprócz przenośnego analizatora NIRS ma je również w samochodzie.

Podsumowanie

Niech królowa króluje na polach, ale dobrze wiedzieć z czym mamy do czynienia w silosie i co wkładamy do wozu paszowego. Pozwoli to na lepszą kontrolę żywienia oraz uzyskanie przewidywanych wydajności zwierząt, a być może również uniknięcie niepotrzebnych wydatków. Czego Państwu życzę.

Skład całej rośliny kukurydzy (w 100% suchej masy):